✅پاسخ :
عَنِ الْقَدَّاحِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ افْتِتَاحُ الصَّلَاةِ الْوُضُوءُ وَ تَحْرِیمُهَا التَّکْبِیرُ وَ تَحْلِیلُهَا التَّسْلِیمُ
📚کافی ج ٣ص۶٩

ترجمه :امام صادق علیه السلام فرمود :رسول الله صلی الله علیه و آله فرمودند :آغاز و افتتاح نماز وضو است و تحریم نماز با «الله اکبر» است و تحلیل نماز با «سلام دادن» است.

✅در روایات فراوانی آمده است که در پایان نماز سلام داده شود. در مورد کیفیت سلام دادن به روایت زیر دقت کنید :

عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ قَالَ إِذَا کُنْتَ إِمَاماً فَإِنَّمَا التَّسْلِیمُ أَنْ تُسَلِّمَ عَلَی النَّبِیِّ عَلَیْهِ وَ آلِهِ السَّلَامُ وَ تَقُولَ السَّلَامُ عَلَیْنَا وَ عَلَی عِبَادِ اللَّهِ الصَّالِحِینَ فَإِذَا قُلْتَ ذَلِکَ فَقَدِ انْقَطَعَتِ الصَّلَاةُ ثُمَّ تُؤْذِنَ الْقَوْمَ فَتَقُولَ وَ أَنْتَ مُسْتَقْبِلُ الْقِبْلَةِ السَّلَامُ عَلَیْکُمْ وَ کَذَلِکَ إِذَا کُنْتَ وَحْدَکَ تَقُولُ السَّلَامُ عَلَیْنَا وَ عَلَی عِبَادِ اللَّهِ الصَّالِحِینَ مِثْلَ مَا سَلَّمْتَ وَ أَنْتَ إِمَامٌ فَإِذَا کُنْتَ فِی جَمَاعَةٍ فَقُلْ مِثْلَ مَا قُلْتَ وَ سَلِّمْ عَلَی مَنْ عَلَی یَمِینِکَ وَ شِمَالِکَ فَإِنْ لَمْ یَکُنْ عَلَی شِمَالِکَ أَحَدٌ فَسَلِّمْ عَلَی الَّذِینَ عَلَی یَمِینِکَ وَ لَا تَدَعِ التَّسْلِیمَ عَلَی یَمِینِکَ إِنْ لَمْ یَکُنْ عَلَی شِمَالِکَ أَحَدٌ
📚تهذیب ج٢ ص٩٣

ترجمه :امام صادق علیه السلام فرمود :وقتی امام جماعت باشی تسلیم و سلام دادن این است که :بر نبی که بر او و آل او درود باد، سلام دهی(یعنی بگویی:السلام علیک أیها النبي و رحمة الله و برکاته) و (سپس) بگوئی :
السَّلَامُ عَلَیْنَا وَ عَلَی عِبَادِ اللَّهِ الصَّالِحِینَ
پس وقتی اینها را گفتی نماز تو قطع شده و به پایان رسیده است سپس مأمومین را اجازه می دهی و رو به قبله می گوئی:
السَّلَامُ عَلَیْکُمْ
و همچنین وقتی که تنها باشی (نماز فرادا می خوانی) (بعد از سلام به نبی صلی الله علیه و آله ) مانند وقتی که امام جماعت هستی می گوئی:
السَّلَامُ عَلَیْنَا وَ عَلَی عِبَادِ اللَّهِ الصَّالِحِینَ
وقتی هم در نماز جماعت بودی مانند همین سلام ها را بده و به طرف راست و چپ خود نیز سلام بده و اگر در طرف چپ کسی نبود به کسانی که طرف راست تو هستند سلام بده و در صورتی که طرف چپ تو کسی نباشد، سلام دادن به طرف راست را ترک مکن.

✅با توجه به روایت فوق، در نماز فرادا و وقتی امام جماعت باشیم بعد از گفتن :
السلام علیک أیها النبي و رحمة الله و برکاته السَّلَامُ عَلَیْنَا وَ عَلَی عِبَادِ اللَّهِ الصَّالِحِینَ

می گوئیم : «السلام علیکم» و اگر مأموم باشیم دو بار می گوئیم «السلام علیکم».
البته در برخی روایات سلام آخر به صورت «السلام علیکم و رحمة الله» آمده است و در برخی روایات دیگر «السلام علیکم و رحمة الله و برکاته» آمده است که همه قابل عمل هستند.
✅همچنین در حدیث📚تهذیب ج٢ص٩٣ امام باقر علیه السلام فرمود :چه امام جماعت باشد و چه غیر آن، یک سلام واحد می دهد.
یعنی :سلام آخر را همه حتی مأموم، می توانند یک بار بگویند.

✅در برخی روایات دو سلام اول را همراه با اذکار و سلام های دیگری جزو تشهد دوم نماز قرار داده اند و فرموده اند بعد از آن سلام بده.(یعنی بگو: السلام علیکم و رحمة الله و برکاته)

✅در حدیث 📚خصال ج٢ص۶٠۴ امام رضا علیه السلام در نامه به مأمون (علیه ما علیه) نوشتند : در تشهد اول نماز (یعنی تشهد رکعت دوم) نباید گفته شود : «السلام علینا و علی عبادالله الصالحين»، زیرا تحلیل نماز به سلام دادن است و وقتی این سلام را بگوئی به تحقیق که سلام داده ای.
✅از روایت فوق رخصت ترک «السلام علیکم و رحمة الله و برکاته» مشخص است.
همچنین در روایت 📚تهذیب ج٣ص۴٩ (امام) به حضرمی فرمودند:بدون التفات یک سلام بده و بگو :
السَّلَامُ عَلَیْکَ أَیُّهَا النَّبِیُّ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَکَاتُهُ السَّلَامُ عَلَیْکُمْ

✅با توجه به حدیث فوق، بعد از اتمام تشهد با دادن این سلام نیز می توان نماز را به پایان برد.

✅البته عمل به حدیث اول و گفتن کلیه سلامها بهتر و مطمئن تر است.

✅تشهد و سلام طولانی و کاملی در حدیث کتاب تهذیب آمده است که به خاطر طولانی بودن در بخش بعد آن را ذکر می کنیم تا إن شاءالله مورد عمل و استفاده قرار گیرد.

✅ذکر #تشهد و سلام جامع از امام صادق علیه السلام :
امام صادق علیه السلام فرمود :وقتی در رکعت دوم برای تشهد نشستی بگو :

بِسْمِ اللَّهِ وَ بِاللَّهِ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ وَ خَیْرُ الْأَسْمَاءِ لِلَّهِ أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَحْدَهُ لَا شَرِیکَ لَهُ وَ أَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ أَرْسَلَهُ بِالْحَقِّ بَشِیراً وَ نَذِیراً بَیْنَ یَدَیِ السَّاعَةِ أَشْهَدُ أَنَّکَ نِعْمَ الرَّبُّ وَ أَنَّ مُحَمَّداً نِعْمَ الرَّسُولُ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ تَقَبَّلْ شَفَاعَتَهُ فِی أُمَّتِهِ وَ ارْفَعْ دَرَجَتَهُ

سپس دو یا سه بار «الحمدلله» بگو و سپس بلند شو.
وقتی در رکعت چهارم (برای تشهد دوم) نشستی بگو :

بِسْمِ اللَّهِ وَ بِاللَّهِ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ وَ خَیْرُ الْأَسْمَاءِ لِلَّهِ أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَحْدَهُ لَا شَرِیکَ لَهُ وَ أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ أَرْسَلَهُ بِالْحَقِّ بَشِیراً وَ نَذِیراً بَیْنَ یَدَیِ السَّاعَةِ أَشْهَدُ أَنَّکَ نِعْمَ الرَّبُّ وَ أَنَّ مُحَمَّداً نِعْمَ الرَّسُولُ التَّحِیَّاتُ لِلَّهِ وَ الصَّلَوَاتُ الطَّاهِرَاتُ الطَّیِّبَاتُ الزَّاکِیَاتُ الْغَادِیَاتُ الرَّائِحَاتُ السَّابِغَاتُ النَّاعِمَاتُ لِلَّهِ مَا طَابَ وَ زَکَا وَ طَهُرَ وَ خَلَصَ وَ صَفَا فَلِلَّهِ وَ أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَحْدَهُ لَا شَرِیکَ لَهُ وَ أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ أَرْسَلَهُ بِالْحَقِّ بَشِیراً وَ نَذِیراً بَیْنَ یَدَیِ السَّاعَةِ أَشْهَدُ أَنَّ رَبِّی نِعْمَ الرَّبُّ وَ أَنَّ مُحَمَّداً نِعْمَ الرَّسُولُ وَ أَشْهَدُ أَنَّ السَّاعَةَ آتِیَةٌ لا رَیْبَ فِیها وَ أَنَّ اللَّهَ یَبْعَثُ مَنْ فِی الْقُبُورِ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی هَدانا لِهذا وَ ما کُنَّا لِنَهْتَدِیَ لَوْ لا أَنْ هَدانَا اللَّهُ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِینَ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ عَلَی آلِ مُحَمَّدٍ وَ بَارِکْ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ عَلَی آلِ مُحَمَّدٍ وَ سَلِّمْ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ عَلَی آلِ مُحَمَّدٍ وَ تَرَحَّمْ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ عَلَی آلِ مُحَمَّدٍ کَمَا صَلَّیْتَ وَ بَارَکْتَ وَ تَرَحَّمْتَ عَلَی إِبْرَاهِیمَ وَ عَلَی آلِ إِبْرَاهِیمَ إِنَّکَ حَمِیدٌ مَجِیدٌ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ عَلَی آلِ مُحَمَّدٍ وَ اغْفِرْ لَنا وَ لِإِخْوانِنَا الَّذِینَ سَبَقُونا بِالْإِیمانِ وَ لا تَجْعَلْ فِی قُلُوبِنا غِلًّا لِلَّذِینَ آمَنُوا رَبَّنا إِنَّکَ رَؤُفٌ رَحِیمٌ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ امْنُنْ عَلَیَّ بِالْجَنَّةِ وَ عَافِنِی مِنَ النَّارِ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ اغْفِرْ لِلْمُؤْمِنِینَ وَ الْمُؤْمِنَاتِ وَ لِمَنْ دَخَلَ بَیْتِیَ مُؤْمِناً وَ لا تَزِدِ الظَّالِمِینَ إِلَّا تَباراً

سپس بگو:

السَّلَامُ عَلَیْکَ أَیُّهَا النَّبِیُّ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَکَاتُهُ السَّلَامُ عَلَی أَنْبِیَاءِ اللَّهِ وَ رُسُلِهِ السَّلَامُ عَلَی جَبْرَئِیلَ وَ مِیکَائِیلَ وَ الْمَلَائِکَةِ الْمُقَرَّبِینَ السَّلَامُ عَلَی مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ خَاتَمِ النَّبِیِّینَ لَا نَبِیَّ بَعْدَهُ وَ السَّلَامُ عَلَیْنَا وَ عَلَی عِبَادِ اللَّهِ الصَّالِحِینَ

سپس سلام بده(یعنی بگو :السلام علیکم و رحمة الله و برکاته)
📚تهذیب ج٢ ص٩٩

✅روایات فوق جامع ترین روایت شیعه در کیفیت تشهد وسلام در تشهد اول و دوم است.