✅پاسخ : به روایات زیر توجه فرمایید :



قال اللَّه تعالي :... وَإِن كُنتُم مَّرْضَى أَوْ عَلَى سَفَرٍ أَوْ جَاءَ أَحَدٌ مِّنكُم مِّنَ الْغَائِطِ أَوْ لَامَسْتُمُ النِّسَاءَ فَلَمْ تَجِدُوا مَاءً فَتَيَمَّمُوا صَعِيدًا طَيِّبًا فَامْسَحُوا بِوُجُوهِكُمْ وَ أَيْدِيكُمْ مِنْهُ
📚 سورة مائدة آیه 6

و اگر بیمار یا مسافر بودید یا یکی از شما از غائط (قضای حاجت) آمد یا آمیزش با زنان داشتید و آبی (برای غسل یا وضو) نیافتید، پس قصد زمین(خاک) پاکی کنید (با خاک پاکی تیمم کنید)، پس به بخشی از صورت و دست‌هایتان آن را مسح نمایید...



1⃣عَنْ زُرَارَةَ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا جَعْفَرٍ عَنِ التَّيَمُّمِ فَضَرَبَ بِيَدِهِ إِلَى الْأَرْضِ ثُمَّ رَفَعَهَا فَنَفَضَهَا ثُمَّ مَسَحَ بِهَا جَبِينَیْهُ وَ كَفَّيْهِ مَرَّةً وَاحِدَةً.

📚 الكافي ج۳ص۶۱

زراره گوید : از امام باقر صلوات اللَّه علیه در مورد #تیمم سؤال کردم؛ پس امام دو دستش را بر زمین زد و سپس آن را بالا آورد و آن را تکاند. سپس با آن، دو طرف پیشانی و دو کف خود را یکبار مسح نمود!


2⃣عَنْ زُرَارَةَ قَالَ: قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ذَاتَ يَوْمٍ لِعَمَّارٍ فِي سَفَرٍ لَهُ يَا عَمَّارُ- بَلَغَنَا أَنَّكَ أَجْنَبْتَ فَكَيْفَ صَنَعْتَ قَالَ تَمَرَّغْتُ يَا رَسُولَ اللَّهِ فِي التُّرَابِ قَالَ فَقَالَ لَهُ كَذَلِكَ يَتَمَرَّغُ الْحِمَارُ أَ فَلَا صَنَعْتَ كَذَا ثُمَّ أَهْوَى بِيَدَيْهِ إِلَى الْأَرْضِ فَوَضَعَهُمَا عَلَى الصَّعِيدِ ثُمَّ مَسَحَ جَبِينَهُ بِأَصَابِعِهِ وَ كَفَّيْهِ إِحْدَاهُمَا بِالْأُخْرَى ثُمَّ لَمْ يُعِدْ ذَلِكَ.

📚 الفقيه ج۱ص۱۰۴

امام باقر صلوات اللَّه فرمود : روزی رسول اللَّه صلی اللَّه علیه و آله به عمار در مورد سفر او فرمود : ای عمار! به ما خبر رسید که تو (در سفر) جنب شدی، پس چه کردی؟ عمار گفت : در خاک غلط خوردم! حضرت (برای مزاح) به او فرمود : الاغ نیز اینچنین در خاک غلط می خورد! چرا اینچنین نکردی و سپس دستهایش را به طرف زمین برد و بر زمین گذاشت و سپس با انگشتانش #پیشانی و دو #کف خود را، هر کدام را بر دیگری مسح کرد و این کار را إعاده نکرد!



3⃣ عَنْ زُرَارَةَ قَالَ سَأَلْتُ أَبَا جَعْفَرٍ عَنِ التَّيَمُّمِ فَقَالَ إِنَّ عَمَّارَ بْنَ يَاسِرٍ أَتَى رَسُولَ اللَّهِ فَقَالَ أَجْنَبْتُ وَ لَيْسَ مَعِي مَاءٌ فَقَالَ فَكَيْفَ صَنَعْتَ يَا عَمَّارُ قَالَ نَزَعْتُ ثِيَابِي ثُمَّ تَمَعَّكْتُ عَلَى الصَّعِيدِ فَقَالَ هَكَذَا يَصْنَعُ الْحِمَارُ إِنَّمَا قَالَ اللَّهُ فَامْسَحُوا بِوُجُوهِكُمْ وَ أَيْدِيكُمْ مِنْهُ ثُمَّ وَضَعَ يَدَيْهِ جَمِيعاً عَلَى الصَّعِيدِ ثُمَّ مَسَحَهُمَا ثُمَّ مَسَحَ مِنْهُ بَيْنَ عَيْنَيْهِ إِلَى أَسْفَلِ حَاجِبَيْهِ ثُمَّ دَلَكَ إِحْدَى يَدَيْهِ بِالْأُخْرَى عَلَى ظَهْرِ الْكَفِّ بَدَأَ بِالْيُمْنَى

📚 تفسير العيّاشيّ ج ۱ ص ۳۰۲ ح ۶۳

زراره گوید : از امام باقر صلوات اللَّه علیه در مورد تیمم سؤال کردم؛ فرمود : عمار نزد رسول اللَّه صلی اللَّه علیه و آله آمد و گفت : یا رسول اللَّه! من جنب شدم و آب همراه من نبود. حضرت فرمود : پس چه کردی ای عمار؟ گفت : لباسهایم را درآوردم و در خاک غوطه خوردم! حضرت (برای مزاح) فرمود : الاغ نیز همین طور می کند! همانا اللَّهِ تعالي می فرماید :«پس به (بخشی) از صورت‌ها و دست‌هایتان از آن مسح کنید»، سپس حضرت دو دستشان را با هم بر خاک نهادند و سپس آن دو را به هم مالیدند و از آن، پیشانی خود را تا زیر دو ابرویشان مسح نمودند و سپس يکی (هر کدام) از دو دستشان را بر پشت دست دیگر کشیدند و از دست راست آغاز نمودند!


4⃣عَنْ عَمَّارٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ التَّيَمُّمِ مِنَ الْوُضُوءِ وَ الْجَنَابَةِ وَ مِنَ الْحَيْضِ لِلنِّسَاءِ سَوَاءٌ فَقَالَ نَعَمْ.

📚 التهذيب ج۱ص۲۱۲

عمار گوید : از امام صادق صلوات اللَّه علیه در مورد تیمم از وضو و جنابت و از حیض زنان سؤال کردم که آیا برابر و مانند هم است؟ فرمود : بله!


5⃣عَنْ أَبِي أَيُّوبَ الْخَرَّازِ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ في حديث قَالَ: فَقُلْتُ لَهُ كَيْفَ التَّيَمُّمُ فَوَضَعَ يَدَهُ عَلَى الْمِسْح ثُمَّ رَفَعَهَا فَمَسَحَ وَجْهَهُ ثُمَّ مَسَحَ فَوْقَ الْكَفِّ قَلِيلًا.

📚 الكافي ج۳ص۶۲

ابو أيوب گوید : به امام صادق صلوات اللَّه علیه گفتم : تیمم چگونه است؟ پس حضرت دستش را بر زمین گذاشت و سپس بالا آورد و صورتش را مسح کرد و سپس (از) اندکی بالاتر از کف را دست کشید!






6⃣عَنْ زُرَارَةَ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا جَعْفَرٍ يَقُولُ وَ ذَكَرَ التَّيَمُّمَ وَ مَا صَنَعَ عَمَّارٌ- فَوَضَعَ أَبُو جَعْفَرٍ كَفَّيْهِ عَلَى الْأَرْضِ ثُمَّ مَسَحَ وَجْهَهُ وَ كَفَّيْهِ وَ لَمْ يَمْسَحِ الذِّرَاعَيْنِ بِشَيْءٍ.

📚 التهذيب ج۱ص۲۰۸

زراره گوید :شنیدم امام باقر صلوات اللَّه علیه تیمم و آنچه عمار انجام داده بود را ذکر کرد، پس حضرت دو کف دست خود را بر زمین گذاشت و سپس صورت و دو کف خود را دست کشید و چیزی از ساعد (آرنج تا مچ) را دست نکشید!


7⃣عَنْ عَمْرِو بْنِ أَبِي الْمِقْدَامِ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ أَنَّهُ وَصَفَ التَّيَمُّمَ فَضَرَبَ بِيَدَيْهِ عَلَى الْأَرْضِ ثُمَّ رَفَعَهُمَا فَنَفَضَهُمَا ثُمَّ مَسَحَ عَلَى جَبِينِهِ وَ كَفَّيْهِ مَرَّةً وَاحِدَةً.

📚 التهذيب ج۱ص۲۱۲

عمرو گوید : امام صادق صلوات اللَّه علیه تیمم را وصف کردند، پس دو دستشان را بر زمین زدند سپس آنها را بالا آوردند و تکاندند و سپس یکبار بر جبین و دو کَفّ خود دست کشیدند!

8⃣عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ حُمْرَانَ وَ جَمِيلِ بْنِ دَرَّاجٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ فِي حَدِيثٍ قَالَ: إِنَّ اللَّهَ جَعَلَ التُّرَابَ طَهُوراً كَمَا جَعَلَ الْمَاءَ طَهُوراً.

📚 الفقيه ج۱ص۱۰۹

امام صادق صلوات اللَّه علیه فرمود : همانا اللَّه خاک را موجب طهارت قرار داده است همانگونه که آب را موجب طهارت قرار داده است!


✅ با توجه به مجموع روایات فوق و غیره، کسی که موظف به تیمم است و قصد و نیت تیمم می کند، برای انجام این وظیفه شرعی به سراغ چیزی که تیمم بر آن صحیح است می رود و :

1_ دو دست خود را با هم بر روی چیزی که تیمم بر آن صحيح است می‌زند.

2_ دو دست را به هم می زند تا تکانده شود.

3_ با هر دو دست به همه پیشانی و برای مراعات برخی روایات، به همراه دو طرف پیشانی تا زیر ابروها دست می کشد.

4_ کف دست چپ را بر روی دست راست، از مچ تا سر انگشتان می کشد و سپس کف دست راست را بر پشت دست چپ، از مچ تا سر انگشتان می کشد.

✅ در چند روایت که برخی نیز به آن عمل نموده اند آمده است که دستها یکبار برای صورت به زمین زده شود و یکبار هم برای دستها، و با روایاتی که یکبار دست زدن بر روی زمین در آن آمده است متعارض می باشند و به علت موافق بودن با اکثر عامه در متن فوق ذکر نشد و به ذکر احادیث یکبار اکتفا شد. ضمنا کلیه روایات بیان نحوه تیمم،به غیر از روایت فقه الرضا، مشتمل بر یک بار زدن دست بر خاک است نه دو بار!

✅ آنچه از دست، مسح آن لازم است «کَفّ» می باشد که هر چند در روایت 6⃣ تصریح شده است که امام چیزی از ذراع يعني ساعد را برای تیمم مسح نکرد و نشانگر عدم لزوم مسح ساعد می باشد، ولی در روایت 5⃣ آمده است که امام اندکی بالاتر از کف دست را هم مسح نمود که می توان به آن جهت اطمینان از مسح شدن تمام کف عمل نمود و برای این کار از اندکی بالاتر از مچ دست که همان مفصل ساعد و دست است تا سر انگشتان با کف دست دیگر کشیده می شود.


✅ روایت شاذی در مورد مسح دستها از آرنج تا سر انگشتان و مسح همه صورت هم رسیده است که علاوه بر شاذ بودن و معارض آیه تیمم بودن، موافق با عامه است و قابل عمل نیست.

✅ در روایات مفسر، برای محدوده مسح صورت، هم «جبهه» آمده است و هم «جبین» و هم «جبینین» که مشتمل بر پیشانی و دو طرف آن می شود و در حدیث 3⃣ محدوده نهایی آن زیر ابروها معین شده است که با این حساب پیشانی و دو طرف آن که از روییدنگاه موی سر آغاز می شود را تا زیر ابروها مسح می کنیم تا به کلیه روایات مشهور و مؤید به قرآن عمل کرده باشیم و در حالتی که دو دست کنار همدیگر بر بالای پیشانی گذاشته شود و از روئیدنگاه موی سر تا زیر ابروها کشیده شود، همه قسمت های وارده در روایات مشهور و مفسر مسح شده است.

✅ برای نهادن دستها بر خاک یا چیزی که با آن تیمم می شود، هم واژه «ضَرب» یعنی زدن و هم واژه «وَضع» یعنی گذاشتن در روایات آمده است که هر چند هر دو روایات معتبر دارد ولی روایات زدن دست بر خاک مشهورتر است و عمل به آنها در برگیرنده عمل به احادیث «وَضع» نیز می شود زیرا با «ضرب»، «وضع» نیز حاصل می شود.

✅طبق روایات مشهور مثل روایت 4⃣، #نحوه_تیمم برای بدل از وضو و غسل جنابت و غسل حیض و نفاس یکی است و تفاوتی ندارد.

✅ حکم و #نحوه_کلی_تیمم، علاوه بر سوره مائده آیه 6،در سوره نساء آیه 43 نیز آمده است.


اللَّهُمَّ فَصَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ عَجِّلْ لِوَلِیِّکَ الْفَرَجَ وَ الْعَافِیَةَ وَ النَّصْرَ