✅ پاسخ :با دو آیه و چند حدیث زیر مطلب تا حدودی روشن می شود.

به جهت اختصار متن عربی احادیث حذف شد.

✅ خداوند عزوجل در سوره ­معارج در توصیف کسانی که از آنها به خوبی یاد می کند، از جمله می فرماید:

« و آن کسانی که در اموالشان حق معلومی، از برای سائل و محروم وجود دارد »

✅ و در سوره ­ی ذاریات مانند این توصیف را در مورد متقین ذکر نموده، و از جمله در مورد آنها می فرماید:

« و در اموال آنها حقی از برای سائل و محروم وجود دارد » .

✅ امام صادق علیه السلام در حدیثی از جمله سؤالاتی که از عمار ساباطی پرسیدند، این بود که فرمودند: آیا حق المعلوم را از مال خویش خارج می کنی؟

📚 کافی ج3ص501

✅ امام صادق علیه السلام، که در حدیثی از جمله می فرمایند: و لکن خداوند عزوجل در اموال ثروتمندان حقوقی به غیر از زکات را فریضه قرار داده است، و او که عزت و جلالت ورزیده (در آیه­ ی بیست و چهارم سوره­ ی معارج) ، می فرماید:

« و آن کسانی که در اموالشان حق معلومی وجود دارد »

پس حق المعلوم چیزی غیر از زکات است، و آن چیزی است که شخص از برای خویش در مورد مالش تعیین و قطعی می کند؛ و بر او واجب است که آن را به اندازه ­ی توانایی و وسعت مالش تعیین و قطعی نماید، و آنچه را که بر عهده­ ی خویش تعیین و قطعی نموده است؛ اگر خواست هر روز و اگر خواست هر جمعه (یا هفته) و اگر خواست در هر ماه، پرداخت نماید .

📚 کافی ج7ص12

وجوب حق معلوم

در حدیثی در 📚مستدرک الوسائل ج7ص35، پرداخت سالانه نیز در این مورد ذکر گردیده است.

✅ امام صادق علیه السلام که در پاسخ به سؤال اسماعیل بن جابر در مورد آیات فوق (آیات بیست و چهارم و بیست و پنجم سوره ­ی معارج که حق المعلوم در آن ذکر شده است) ، و این که آیا آن غیر از زکات است؟ فرمودند: آن (مربوط به) شخصی است که خداوند ثروتی از مال به او عطا می نماید، و او از آن به مقدار؛ هزار و دو هزار و سه هزار و کمتر و بیشتر خارج می کند، و به وسیله­ ی آن به رحم خویش صله (رسیدگی و احسان) می نماید، و بار سنگین را از دوش قوم خویش بر می دارد و اتفاقاتی را که برای آنها می افتد جبران می کند .

📚 کافی ج7ص16

✅ و در باره­ ی تفسیر موارد مصرف حق المعلوم، به چند حدیث زیر نیز توجه فرمایید :

✅ امام سجاد علیه السلام در حدیثی در توضیح موارد مصرف حق المعلوم در پاسخ به سؤال شخصی که در این باره می پرسد، می فرمایند: به وسیله­ ی آن؛ به رحمی صله (رسیدگی و احسان) می کند، و ضعیفی را تقویت می نماید، و بار سنگینی را از دوش کسی بر می دارد، و یا با آن به برادری که در راه خداوند با او برادری می کند رسیدگی و احسان می نماید؛ و یا این که تو آن را برای جبران مصیبت­ ها و اتفاقاتی که پیش می آید، به کار می بری

شخص سؤال کننده با شنیدن این پاسخ گفت: خداوند عالم­ تر است که رسالت خویش را در کجا قرار دهد.

📚 کافی ج7ص500

✅ امام صادق علیه السلام که در پاسخ به شخصی که از ایشان درخواست وامی تا زمان گشایش نمود، از او پرسیدند: تا درآمدی که به دست آید؟ گفت: به خداوند سوگند، نه؛ فرمودند: پس تا معامله ­ای که (مبلغ) آن بازگشت نماید؟ گفت: به خداوند سوگند، نه؛ فرمودند: پس تا ملکی که فروش رود؟ گفت: به خداوند سوگند، نه، فرمودند: پس تو از کسانی هستی که خداوند برای او در اموال ما حقی قرار داده است؛ سپس کیسه­ ای را که حاوی درهم ­هایی بود فراخواندند و دست خویش را داخل آن کردند و یک مشت از آن به او عطا نمودند . سپس فرمودند: تقوای خداوند را پیشه کن و نه زیاده ­روی کن و نه تنگ بگیر، لکن (خرج کردنت) در حد اعتدال میان این دو باشد؛ و به درستی که ولخرجی و بی رویه مصرف کردن از اسراف است، و خداوند عزّوجلّ (در آیه­ ی بیست و ششم سوره­ ی بنی اسرائیل) می فرماید: « و هیچ گونه بی رویه مصرف مکن و ولخرجی منما »

📚 وسائل ج6ص27

✅ امام صادق علیه السلام که در مورد تفسیر محروم در آیه ­ی بیست و پنجم سوره­ ی معارج، فرمودند: محروم، بیچاره و کم روزیی است که از (نتیجه ­ی) کوشش دست خویش در خرید و فروش محروم گشته است .

📚 وسائل ج6ص30

✅ - و در حدیثی دیگر می فرمایند: محروم، شخصی است که در مورد عقلش مشکلی نیست، ولی از لحاظ روزی به او وسعت داده نشده است؛ و او همان بیچارهٔ کم روزی و بی بخت در روزی است.

📚 وسائل ج6ص30

✅ مشخص شد که حق معلوم با توجه به آیات قرآن و احادیث وارده چیزی است که شخص به صورت روزانه یا هفته ای یا ماهانه یا سالانه بر حسب توانایی مالی خود برای خود مقرر می کند و آن را از مال خویش خارج نموده و در راههای مذکور انفاق می نماید.

مصارف حق معلوم