✅پاسخ :

قال اللَّه تعالي : وَإِن كُنتُم مَّرْضَى أَوْ عَلَى سَفَرٍ أَوْ جَاءَ أَحَدٌ مِّنكُم مِّنَ الْغَائِطِ أَوْ لَامَسْتُمُ النِّسَاءَ فَلَمْ تَجِدُوا مَاءً فَتَيَمَّمُوا صَعِيدًا طَيِّبًا

و اگر بيماريد يا در سفريد يا يكى از شما از قضاى حاجت آمد يا با زنان آميزش كرده ايد و آب نيافتید ، پس بر خاكى پاك تيمم كنيد

📚سوره نساء آیه 43


1⃣غِيَاثِ بْنِ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِي عَبْداللَّه قال: نَهَى أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ أَنْ يَتَيَمَّمَ الرَّجُلُ بِتُرَابٍ مِنْ أَثَرِ الطَّرِيق

📚كافي ج۳ص۶۲

امام صادق صلوات اللَّه علیه فرمود : امیرالمؤمنین صلوات اللَّه علیه از اینکه با خاکی از اثر راه تیمم شود نهی فرمود!


2⃣أَبَانِ بْنِ عُثْمَانَ عَمَّنْ ذَكَرَهُ عَنْ أَبِي عَبْداللَّه قَالَ: إِنَّ اللَّهَ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى أَعْطَى مُحَمَّداً شَرَائِعَ نُوحٍ وَ إِبْرَاهِيمَ وَ مُوسَى وَ عِيسَى- إِلَى أَنْ قَالَ وَ جَعَلَ لَهُ الْأَرْضَ مَسْجِداً وَ طَهُوراً

📚كافي ج۲ص۱۷

امام صادق صلوات اللَّه علیه فرمود : همانا اللَّهِ تبارک و تعالی شریعت های نوح و ابراهیم و موسی و عیسی (علی نبينا و آله و عليهم السلام) را به محمد صلی اللَّه علیه و آله عطا نمود.... تا آنجا که فرمود :... و #زمین را برای او محل سجده (محل نماز) و آنچه با آن طهارت حاصل کنند قرار داد!


3⃣السَّكُونِيِّ عَنْ جَعْفَرٍ عَنْ أَبِيهِ عَنْ عَلِيٍّ أَنَّهُ سُئِلَ عَنِ التَّيَمُّمِ بِالْجِصِّ فَقَالَ نَعَمْ فَقِيلَ بِالنُّورَةِ فَقَالَ نَعَمْ فَقِيلَ بِالرَّمَادِ فَقَالَ لَا إِنَّهُ لَيْسَ يَخْرُجُ مِنَ الْأَرْضِ إِنَّمَا يَخْرُجُ مِنَ الشَّجَر

📚تهذيب ج۱ص۱۸۷

امام باقر صلوات اللَّه علیه فرمود : از امام علی صلوات اللَّه علیه در مورد تیمم کردن با #گچ سؤال شد؛ فرمود : بله!
گفته شد : با #نوره (آهک) چطور؟ فرمود : بله!
گفته شد : با خاکستر چطور؟ فرمود : خیر! آن از زمین خارج نمی شود، همانا از درخت خارج می شود!



4⃣عَنْ رِفَاعَةَ عَنْ أَبِي عَبْداللَّه قَالَ: إِذَا كَانَتِ الْأَرْضُ مُبْتَلَّةً لَيْسَ فِيهَا تُرَابٌ وَ لَا مَاءٌ فَانْظُرْ أَجَفَّ مَوْضِعٍ تَجِدُهُ فَتَيَمَّمْ مِنْهُ فَإِنَّ ذَلِكَ تَوْسِيعٌ مِنَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ قَالَ فَإِنْ كَانَ فِي ثَلْجٍ فَلْيَنْظُرْ لِبْدَ سَرْجِهِ فَلْيَتَيَمَّمْ مِنْ غُبَارِهِ أَوْ شَيْءٍ مُغْبَرٍّ وَ إِنْ كَانَ فِي حَالٍ لَا يَجِدُ إِلَّا الطِّينَ فَلَا بَأْسَ أَنْ يَتَيَمَّمَ مِنْهُ

📚تهذيب ج۱ص۱۸۹

امام صادق صلوات اللَّه علیه فرمود : در صورتی که زمین خیس و نم دار باشد و در آن #خاک (برای تیمم) و #آب (برای وضو نباشد، بنگر خشکترین مکانی را که می یابی از آن #تیمم کن که این یک وسعت دادنی از جانب اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ می باشد.
فرمود : پس اگر در برف بود، باید به سراغ نمد زين خود یا چیزی غباردار برود و از #غبار آن تیمم کند و اگر در حالی بود که به جز گِل چیز دیگری پیدا نکرد، اشکالی ندارد که از آن تیمم نماید!


5⃣أَبِي بَصِيرٍ يَعْنِي الْمُرَادِيَّ عَنْ أَبِي عَبْداللَّه قَالَ: إِذَا كُنْتَ فِي حَالٍ لَا تَقْدِرُ إِلَّا عَلَى الطِّينِ فَتَيَمَّمْ بِهِ فَإِنَ اللَّهَ أَوْلَى بِالْعُذْرِ إِذَا لَمْ يَكُنْ مَعَكَ ثَوْبٌ جَافٌّ أَوْ لِبْدٌ تَقْدِرُ أَنْ تَنْفُضَهُ وَ تَتَيَمَّمَ بِهِ

📚كافي ج۳ص۶۷

امام صادق صلوات اللَّه علیه فرمود : اگر در حالی بودی که بر چیزی (که بتوان بر آن تیمم کرد) غیر از گِل دسترسی نداشتی، پس با آن تیمم کن که همانا اللَّه به (پذیرش) عذر سزاوارتر است، در صورتی که همراه تو پارچه خشک یا نمد نباشد که بتوانی آن را بتکانی و با آن تیمم کنی!


6⃣زُرَارَةَ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ فِي التَّيَمُّمِ قَالَ تَضْرِبُ بِكَفَّيْكَ الْأَرْضَ ثُمَّ تَنْفُضُهُمَا وَ تَمْسَحُ بِهِمَا وَجْهَكَ وَ يَدَيْكَ

📚تهذيب ج۱ص۲۱۲

امام باقر صلوات اللَّه علیه در مورد تیمم فرمود : دو کف دستت را بر #زمین می زنی سپس آندو را می تکانی و با آنها صورت و دو دست خود را مسح می کنی!


7⃣أَبِي بَصِيرٍ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ فِي خَبَرٍ أَنَّهُ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ لِسَلْمَانَ وَ أَبِي ذَرٍّ وَ جُعِلَ لِيَ الْأَرْضُ مَسْجِداً وَ طَهُوراً أَيْنَمَا كُنْتُ منها أَتَيَمَّمُ مِنْ تُرْبَتِهَا وَ أُصَلِّي عَلَيْهَا

📚أمالي الشيخ الطوسي ج۱ص۵۶

امام باقر صلوات اللَّه علیه فرمود : رسول اللَّه صلی اللَّه علیه و آله به سلمان و اباذر فرمود : و #زمین برای من محل سجده (یعنی محل نماز) و طَهور (یعنی چیزی که بتوان با آن طهارت حاصل نمود) قرار داده شده است، هر کجا از آن که باشم، از #تربت و #خاک آن تیمم می کنم و نماز می خوانم!







8⃣جعفربن مُحَمَّد عَن أَبِيهِ أَنَّ عَلِيّاً سُئِلَ هَلْ يُتَيَمَّمُ بِالْجِصِّ قَالَ نَعَمْ قِيلَ لَهُ فَهَلْ يُتَيَمَّمُ بِالنُّورَةِ قَالَ نَعَمْ قِيلَ فَهَلْ يُتَيَمَّمُ بِالرَّمَادِ قَالَ لَا لِأَنَّ الرَّمَادَ لَمْ يَخْرُجْ مِنَ الْأَرْضِ قِيلَ فَهَلْ يُتَيَمَّمُ بِالصَّفَاةِ النَّابِتَةِ عَلَى وَجْهِ الْأَرْضِ قَالَ نَعَمْ

📚جعفريات ص ۲۴

امام باقر صلوات اللَّه علیه فرمود : از امام علی صلوات اللَّه علیه سؤال شد : آیا با #گچ تیمم می شود؟ فرمود : بله! به او گفته شد : آیا با #نوره تیمم می شود؟ فرمود : بله! گفته شد : آیا با خاکستر تیمم می شود؟ فرمود : خیر! زیرا آن از زمین بیرون نیامده است! گفته شد : آیا بر سنگ روئیده (و ثابت) بر روی زمین تیمم می شود؟ فرمود : بله!


9⃣جعفر بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِيهِ أَنَّ عَلِيّاً قَالَ مَنْ أَخَذَتْهُ سَمَاءٌ شَدِيدَةٌ وَ الْأَرْضُ مُبْتَلَّةٌ فَلْيَتَيَمَّمْ مِنْ غَيْرِهَا وَ لَوْ مِنْ غُبَارِ ثَوْبِهِ

📚جعفريات ص۱۴

امام علی صلوات اللَّه علیه فرمود : کسی که باران شدید او را بگیرد و زمین خیس باشد، باید از غير آن تیمم نماید، هر چند از غبار لباسش باشد!


0⃣1⃣عن زرارة عن أَحَدِهِمَا قال: قُلْتُ رَجُلٌ دَخَلَ الْأَجَمَةَ لَيْسَ فِيهَا مَاءٌ وَ فِيهَا طِينٌ مَا يَصْنَعُ قَالَ يَتَيَمَّمُ فَإِنَّهُ الصَّعِيدُ قُلْتُ فَإِنَّهُ رَاكِبٌ وَ لَا يُمْكِنُهُ النُّزُولُ مِنْ خَوْفٍ وَ لَيْسَ هُوَ عَلَى وُضُوءٍ قَالَ إِنْ خَافَ عَلَى نَفْسِهِ مِنْ سَبُعٍ أَوْ غَيْرِهِ وَ خَافَ فَوْتَ الْوَقْتِ فَلْيَتَيَمَّمْ يَضْرِبُ بِيَدِهِ عَلَى اللِّبْدِ أَوِ الْبَرْذَعَةِ وَ يَتَيَمَّمُ وَ يُصَلِّي

📚تهذيب ج۱ص۱۹۰

زراره گوید : به امام باقر یا امام صادق صلوات اللَّه علیهما گفتم : مردی داخل بیشه ای می شود که در آن آب نیست و در آن گِل هست، چه کند؟ فرمود : تیمم می کند، چرا که همانا آن صعيد است.
گفتم : همانا او سواره است و به خاطر ترس امکان پایین آمدن برای او نیست و وضو ندارد. فرمود : اگر از درنده یا غیر آن بر جان خود می ترسد و ترس از دست رفتن وقت را دارد، باید تیمم کند، دستش را به نمد یا پلاس زیر زین می زند و تیمم می کند و نماز می خواند!


1⃣1⃣ قَدْ رُوِیَ عَنِ الصَّادِقِ أَنَّهُ قَالَ: الصَّعِیدُ الْمَوْضِعُ الْمُرْتَفِعُ وَ الطَّیِّبُ الْمَوْضِعُ الَّذِی یَنْحَدِرُ عَنْهُ الْمَاءُ

📚معاني الأخبار ص284

از امام صادق صلوات اللَّه علیه روایت شده است که فرمودند : «صعيد»، مکان مرتفع و بلند است و «طَيِّب» مکانی است که آب از آن سرازیر می شود!


2⃣1⃣عن زُرَارَةَ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ في حديث... فَلَمْ تَجِدُوا ماءً فَتَيَمَّمُوا صَعِيداً طَيِّباً فَامْسَحُوا بِوُجُوهِكُمْ- فَلَمَّا أَنْ وَضَعَ الْوُضُوءَ عَمَّنْ لَمْ يَجِدِ الْمَاءَ أَثْبَتَ بَعْضَ الْغَسْلِ مَسْحاً لِأَنَّهُ قَالَ بِوُجُوهِكُمْ- ثُمَّ وَصَلَ بِهَا وَ أَيْدِيكُمْ مِنْهُ أَيْ مِنْ ذَلِكَ التَّيَمُّمِ لِأَنَّهُ عَلِمَ أَنَّ ذَلِكَ أَجْمَعَ لَمْ يَجْرِ عَلَى الْوَجْهِ لِأَنَّهُ يَعْلَقُ مِنْ ذَلِكَ الصَّعِيدِ بِبَعْضِ الْكَفِّ وَ لَا يَعْلَقُ بِبَعْضِهَا...

📚فقيه ج۱ص۱۰۳

امام باقر صلوات اللَّه علیه در حدیثی این آیه را تلاوت فرمودند : «پس وقتی آب نیافتید، پس بر خاكى پاك تيمم كنيد، پس به صورت هايتان بکشید»، سپس فرمودند : وقتي وضو را از کسی که آب نمی یابد برداشت، برای بخشی از آنچه شسته می شود مسح کردن را قرار داد زیرا می فرماید : «به بخشی از صورتتان» و سپس «و دست‌هایتان را از آن » به آن وصل نمود، یعنی از آن تیمم، زیرا می دانست که همه آنها بر صورت جاری نمی شود، زیرا از آن صعيد (یعنی خاک) به قسمتی از دست می چسبد و به قسمتی از آن نمی چسبد...


✅ در آیه و روایات فوق و غیره، «صعيد» و «ارض» به عنوان آنچه تیمم بر روی آن انجام می شود معرفی شده است. اما به جهت وسعت معنایی آن، لازم است به روایات مفسر رجوع شود و #تراب به معنای #خاک زمین و گچ و نوره (آهک)، از وجوه محکم و روشن آن می باشد.

در صورت نبودن تراب و خاک زمین ، غبار لباس و نمد و امثال آن تکانده می شود و با آن غبار تیمم می شود و در صورتی که خاک و غبار یافت نشود و فقط گِل و زمین خیس در دسترس باشد، بر روی خشک ترین قسمت آن تیمم می شود.


✅ در مورد تیمم بر صخره و سنگ ثابت در زمین ، با توجه به روايت 2⃣1⃣ که نشان می دهد از آنچه تیمم می شود بر دست می چسبد و نیز روایتی که در کتاب مستدرک الوسائل جلد دوم صفحه 532 در این مورد آمده است، هر چند آن روایت نیازمند شاهد می باشد، ولی به جهت احتیاط، تنها بر سنگی تیمم می شود که بر روی آن غبار خاک باشد.

✅ تیمم بر سنگ عقیق و فیروزه و امثال آن دلیل روائی ندارد و لذا صحيح نیست.