✅پاسخ : به روایات زیر توجه فرمایید:



1⃣عَنِ الْفَضْلِ بْنِ شَاذَانَ عَنِ الرِّضَا فِي كِتَابِهِ إِلَى الْمَأْمُونِ قَالَ: زَكَاةُ الْفِطْرِ فَرِيضَةٌ عَلَى كُلِّ رَأْسٍ صَغِيرٍ أَوْ كَبِيرٍ حُرٍّ أَوْ عَبْدٍ ذَكَرٍ أَوْ أُنْثَى مِنَ الْحِنْطَةِ وَ الشَّعِيرِ وَ التَّمْرِ وَ الزَّبِيبِ صَاعٌ وَ هُوَ أَرْبَعَةُ أَمْدَادٍ.

📚عيون أخبارالرضاعليه السلام ج۲ص۱۲۳

امام رضا صلوات اللَّه علیه در نامه اش به مأمون نوشتند : #زکات_فطره برای هر رأسي، کوچک یا بزرگ، آزاد یا برده، مرد یا زن، از گندم و جو و خرما و مویز به اندازه #یک_صاع که #چهار_مد می باشد #فریضه است!



2⃣ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ يَحْيَى عَنْ جَعْفَرِ بْنِ إِبْرَاهِيمَ بْنِ مُحَمَّدٍ الْهَمَذَانِيِّ وَ كَانَ مَعَنَا حَاجّاً قَالَ: کَتَبْتُ إِلَی أَبِی الْحَسَنِ عَلَی یَدَیْ أَبِی جُعِلْتُ فِدَاکَ إِنَّ أَصْحَابَنَا اخْتَلَفُوا فِی الصَّاعِ بَعْضُهُمْ یَقُولُ الْفِطْرَةُ بِصَاعِ الْمَدَنِیِّ وَ بَعْضُهُمْ یَقُولُ بِصَاعِ الْعِرَاقِیِّ فَکَتَبَ إِلَیَّ الصَّاعُ سِتَّةُ أَرْطَالٍ بِالْمَدَنِیِّ وَ تِسْعَةُ أَرْطَالٍ بِالْعِرَاقِیِّ قَالَ وَ أَخْبَرَنِی أَنَّهُ یَکُونُ بِالْوَزْنِ أَلْفاً وَ مِائَةً وَ سَبْعِینَ وَزْنَةً[دِرْهَماً]

📚الكافي ج۴ص۱۷۲

جَعْفَرِ بْنِ إِبْرَاهِيمَ بْنِ مُحَمَّدٍ الْهَمَذَانِيِّ گوید : بر دست پدرم به سوی ابوالحسن صلوات اللَّه علیه نامه نوشتم : فدایت شوم! همانا اصحاب ما در مورد صاع اختلاف کرده اند : برخی می گویند : زکات فطره بر حسب صاع مدنی است و برخی می گویند : بر حسب صاع عراقی است!
امام در جواب من نوشتند : هر صاع، ۶ رطل مدنی و ٩ رطل عراقی می باشد!
گوید : و به من خبر داد که هر صاع بر حسب وزن (درهم)، ١١٧٠ وزنه (درهم) می باشد!


3⃣ عَنْ إِبْرَاهِيمَ بْنِ مُحَمَّدٍ الْهَمَذَانِيِّ أَنَّ أَبَا الْحَسَنِ صَاحِبَ الْعَسْكَرِ كَتَبَ إِلَيْهِ فِي حَدِيثٍ الْفِطْرَةُ عَلَيْكَ وَ عَلَى النَّاسِ كُلِّهِمْ وَ مَنْ تَعُولُ ذَكَراً كَانَ أَوْ أُنْثَى صَغِيراً أَوْ كَبِيراً حُرّاً أَوْ عَبْداً فَطِيماً أَوْ رَضِيعاً تَدْفَعُهُ وَزْناً سِتَّةَ أَرْطَالٍ بِرِطْلِ الْمَدِينَةِ- وَ الرِّطْلُ مِائَةٌ وَ خَمْسَةٌ وَ تِسْعُونَ دِرْهَماً يَكُونُ الْفِطْرَةُ أَلْفاً وَ مِائَةً وَ سَبْعِينَ دِرْهَماً.

📚 التهذيب ج۴ص۷۹

إِبْرَاهِيمَ بْنِ مُحَمَّدٍ الْهَمَذَانِيِّ روایت کرده است که : ابوالحسن عسکری (امام علی النقی) صلوات اللَّه علیه برای او نوشت : زکات فطره بر تو و بر همه مردم و کسانی که نفقه آنها را می دهی، مرد باشند یا زن، کوچک باشند یا بزرگ، آزاد باشند یا برده، شیرخوار باشند یا از شیر گرفته شده می باشد که از نظر وزن، آن را ۶ رطل مدينه ای پرداخت می کنی و هر رطل ١٩۵ درهم است که با این حساب زکات فطره ١١٧٠ #درهم می شود!


4⃣عَنْ سُلَيْمَانَ بْنِ حَفْصٍ الْمَرْوَزِيِّ قَالَ: قَالَ أَبُو الْحَسَنِ مُوسَى بْنُ جَعْفَرٍ الْغُسْلُ بِصَاعٍ مِنْ مَاءٍ وَ الْوُضُوءُ بِمُدٍّ مِنْ مَاءٍ وَ صَاعُ النَّبِيِّ خَمْسَةُ أَمْدَادٍ وَ الْمُدُّ وَزْنُ مِائَتَيْنِ وَ ثَمَانِينَ دِرْهَماً وَ الدِّرْهَمُ وَزْنُ سِتَّةِ دَوَانِيقَ وَ الدَّانِقُ وَزْنُ سِتِّ حَبَّاتٍ وَ الْحَبَّةُ وَزْنُ حَبَّتَيْ شَعِيرٍ مِنْ أَوْسَطِ الْحَبِّ لَا مِنْ صِغَارِهِ وَ لَا مِنْ كِبَارِهِ.

📚 التهذيب ج۱ص۱۳۵
📚 الفقيه ج۱ص۳۴(با اندکی تفاوت)

امام کاظم صلوات اللَّه علیه فرمود : غسل با یک #صاع آب و وضو با یک #مُد آب است و صاع پیامبر صلی الله علیه و آله ۵ مد است و مد وزن ٢٨٠ درهم است و درهم وزن ۶ دانق است و دانق وزن شش حبه است و حبه وزن دو حبه جو از جوهای متوسط است، نه از کوچک های آن و نه از بزرگ های آن!


✅ صاع پیمانه ای بوده است در زمان رسول الله صلی الله علیه و آله که برخی از اوزان شرعی از جمله زکات فطره بر مبنای آن قرار داده شده است.
از آنجا که این صرفاً یک پیمانه بوده است، در زمانها و شهرهای مختلف، آن را بر حسب واحدهای وزن خود محاسبه می کردند تا مقدار آن را تشخیص دهند.
برای محاسبه صاع به واحد #گرم که مورد نیاز زمان ما می باشد، طرق مختلفی پیموده شده است و اختلافاتی نیز در آن به چشم می خورد.
اما دو روش کلی و برجسته آن عبارت است از :


1⃣ محاسبه بر حسب مشهور فقهای خاصه و عامه و قول اهل لغت، به ضمیمه برخی از روایات


2⃣ محاسبه بر حسب روایات موجود






✅ در روش اول محاسبه مقدار صاع ، از جمله با این استدلال که وزن درهم که یکی از مبانی محاسبه صاع و مُد و غیره می باشد، در زمانهای مختلف متغیر بوده است، اما وزن دینار شرعی برابر با مثقال شرعی و بدون تغییر بوده است و با استفاده از این أمر مشهور (نه روائی) که هر ١٠ درهم معادل ٧ دینار یا مثقال شرعی می باشد و با ضمیمه روایت مورد عمل 2⃣ و 3⃣ که در آن مقدار صاع بر حسب درهم، ١١٧٠ درهم معین شده است به این نتیجه می رسند که هر صاع معادل ٨١٩ مثقال شرعی یا معادل مثقال صیرفی آن می باشد و با آنچه از وزن مثقال شرعی مشهور (نه روایت) است، مقدار صاع و به دنبال آن مقدار مُد را محاسبه می کنند.

با معیار فوق، هر چند مثقال شرعی به وزن ۴/٢۶۵ گرم هم گفته شده است، ولی با وزن مشهور دیگر آن که ٣/۴۵۶ گرم می باشد، وزن هر صاع را حدود ٢٨٣١ گرم و با برخی اختلافات جزئی و یا بر حسب مقدار مثقال صیرفی مشهور ، حدود یک مَن تبریز یا ٣ کیلو گرم محاسبه می کنند و به دنبال آن هر مُد را که در روایات شیعه ثابت است که یک چهارم صاع می باشد، ٧۵٠ گرم محاسبه می کنند.


✅ همانطور که مشاهده می شود در نحوه محاسبه فوق کمتر از روایات استفاده می شود و بیشتر مقادیر مشهور در نظر گرفته می شود.


✅ اما اگر بخواهیم حداکثر استفاده از روایات موجود را ببریم و صاع و مد و به دنبال آن وزن دانق و درهم و غیره را بر روایات شیعه استوار کنیم، ابتدا باید موازین روایات ذکر شده را ذکر کنیم.

اموری که از روایات فوق روشن است، عبارت است از :

1⃣ هر چند در یکی دو روایت، هر صاع معادل 5 مُد می باشد، ولی با توجه به بیش از 30 روایت معتبر شیعه،مثل روایت 1⃣، هر صاع معادل 4 مُد می باشد.


2⃣ طبق روایت 2⃣ و 3⃣ که بین شیعه مشهور می باشد، هر صاع معادل وزن ١١٧٠ درهم می باشد و ١۴٠٠ درهم بودن هر صاع در روایت 4⃣ شاذ می باشد و مورد عمل شیعه نبوده است.


3⃣ طبق روایات فوق، هر صاع برابر با ٩ رطل عراقی و ۶ رطل مدنی می باشد و در نتیجه هر مد ٢/٢۵ رطل عراقی و ١/۵ رطل مدنی می باشد.


4⃣ روایت چهارم، یعنی روایت سليمان بن حفص مروزی دارای قسمت های مختلفی می باشد و البته برخی از اجزای آن با روایات دیگر تعارض دارد و به خاطر شاذ بودن قابل عمل نیست، ولی تنها جایی که در فقه شیعه، مبنای محاسبه درهم، که یک معیار بسیار کلیدی برای محاسبه صاع و مد و رطل و دانق و مقدار آب کُر و غیره می باشد بیان شده است همین حدیث می باشد که البته بخش محاسبه‌ی درهم در آن، #روایت معارض ندارد و لذا ما مقدار درهم را از این روایت به دست می آوریم و بر حسب آن با روایات دیگر سائر اوزان را محاسبه می کنیم.


5⃣ در روایت سليمان بن حفص مروزی، هر درهم معادل ۶ دانق و هر دانق معادل ۶ حبه و هر حبه معادل ٢ دانه متوسط جو قرار داده شده است و در نتیجه هر #درهم معادل ٧٢ دانه متوسط جو می شود.

تنها مسئله ای که در این محاسبه است این است که دانه های جو در زمانهای مختلف و در مناطق مختلف اندکی با هم متفاوت است ،ولی می توان به حدود تقریبی وزن هر دانه جو، خصوصا با وسائل امروزی دست یافت تا معیاری برای محاسبه اوزان مذکور باشد.


برای این منظور:

✅ وزن یک دانه متوسط جو را در ٢ ضرب می کنیم تا وزن #حبه به دست آید.

✅ وزن حبه را در ۶ ضرب می کنیم تا وزن #دانق به دست آید

✅ وزن دانق را در ۶ ضرب می کنیم تا وزن #درهم به دست آید

✅ وزن درهم را طبق روایت 2⃣ و 3⃣ در ١١٧٠ ضرب می کنیم تا مقدار #صاع به دست آید

✅ وزن صاع را به چهار تقسیم می کنیم تا مقدار مُد به دست آید

✅ وزن صاع به دست آمده را بر ٩ تقسیم می کنیم تا وزن #رطل_عراقی به دست آید

✅ وزن صاع به دست آمده را بر ۶ تقسیم می کنیم تا وزن #رطل_مدنی به دست آید

و......

✅با توضیحات فوق، مؤمنين می تواند با به دست آوردن وزن دقیق یک دانه جوی متوسط، به مقادیر مذکور بر حسب گرم دست یابند.


✅ نگارنده این سطور، با توزین جوهای مختلف در تعداد بالا و گرفتن میانگین آنها، به وزن ٠۴١/ گرم برای هر دانه جوی متوسط دست یافت که بر حسب آن با استفاده از روایات فوق به اوزان زیر دست یافتیم :


0/041*2=0/082 وزن #حبه به گرم

0/082*6=0/492 وزن #دانق به گرم

0/492*6=2/952 وزن #درهم به گرم

2/952*1170=3453/84 مقدار #صاع به گرم

3453/84÷9=383/76 یک #رطل_عراقی به گرم

3453/84÷6=575/64 یک #رطل_مدنی به گرم


✅ 👈 طبق این محاسبه، هر صاع حدوداً ٣/۵ کیلو و هر مُد حدود ٨٧۵ گرم می شود.




طبق محاسبه اول هر صاع از حدود ۲٬۸۳۰٫۴۶۴ تا ٣۰٠٠ گرم و هر مد از حدود ۷۰۷٫۶۱۶ تا ٧۵٠ گرم محاسبه شده است که البته صاع به صورت 3 کیلو و مد به صورت 750 گرم مرسوم شده است.

👈 بر طبق محاسبه روائی دوم،
👈هر صاع حدود 3/5 کیلو
و هر مد حدود 875 گرم محاسبه شد که البته گاهی اندکی زیادتر نیز محاسبه شده است.

برای عمل به دستور احتیاط، در مواردی مثل زکات فطره محاسبه دوم در نظر گرفته می شود و در مواردی مثل محاسبه نصاب گندم و جو برای زکات، محاسبه اول در نظر گرفته می شود.


✅علامه مجلسی نیز در کتاب اوزان المقادير بعد از اینکه با معیارهای مختلف وزن صاع و مُد را بر حسب مثقال و مَنّ شاهي محاسبه و ارائه می دهد، متذکر می شود که به خاطر تفاوتی که در مقادیر آن با معیارهای مختلف وجود دارد، بهتر است در این موارد احتیاط شود و چیزهایی مانند فدیه و فطريه و کفاره را بر حسب مقدار بیشتر محاسبه کنند و چیزهای مانند نصاب زکات گندم و جو و غيره را بر مقدار کمتر بنا نمایند که با توجه به خصوصیات این مسئله جایگاه به جایی برای احتیاط می باشد.


2⃣ وزن درهم که بر حسب توزین دانه های جوی متوسط، 2/952 استخراج شد، حدوداً با درهم های نقره ای که از زمان اهل بیت علیهم السلام باقي مانده است و محققان آن را توزین کرده اند برابر است!

3⃣ اگر در معیار محاسبه اول، مقدار ۴/٢۶۵ گرم را که علاوه بر ٣/۴۵۶ برای مثقال و دینار شرعی گفته شده است مد نظر قرار دهیم، مقدار صاع تقريبا با معیار محاسبه دوم برابر می شود :

4/265*819= ۳٬۴۹۳٫۰۳۵ گرم

يعني با مثقال 4/265 گرم نیز ،
👈 هر صاع حدوداً ٣/۵ کیلو
و هر مد حدود ٨٧۵ می شود.

🔷 تکیه تنها به روایت سلیمان بن حفص مروزی (حدیث چهارم)،با معیار 0/041 گرم برای هر دانه جو، بدون توجه به روایات دیگر موجب محاسبه مد به مقدار حدود 826 گرم و صاع در حدود 4132 گرم می شود که به خاطر شاذ و معارض بودن برخی از قسمت های آن با روایات دیگر چندان قابل اعتماد نیست و قسمت های شاذ و معارض این روایت با روایات دیگر تکمیل و اصلاح می گردد.


✅ مباحث مختلف دیگری نیز در این ارتباط قابل بیان است ولی برای برطرف شدن کلیه نقاط ابهام این مسئله، فراوان و مداوم و با تضرع می گوئیم :

اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ
وَ عَجِّلْ لِوَلِیِّکَ الْفَرَجَ وَ الْعَافِیَةَ وَ النَّصْرَ